Dit zijn de 25 meest bijzondere Limburgse oorlogsfoto’s

<P>Maastricht, 15 september 1944. Overzicht van de zwaar beschadigde Sint Servaasbrug, die de terugtrekkende Duitsers hadden geprobeerd op te blazen. Door een onderschatting van de constructiesterkte is dit niet gelukt. </P> — © J. Naseman/Regionaal Historisch Centrum Limburg, Fotocollectie GAM (Gemeente Archief Maastricht)

<P>Maastricht, 25 december 1944. Kerstviering. Amerikaanse militairen zetten hun handtekening op een mergelwand in de Sint-Pietersberg. Even daarvoor hadden zij in de grotten een nachtmis bijgewoond. </P> — © Fotograaf onbekend/Regionaal Historisch Centrum Limburg, Fotocollectie GAM (Gemeente Archief Maastricht)

<P>Vaals, 10 mei 1940, 05.30 uur. Duitse soldaten wachten op het sein om de grens over te gaan en kijken naar overkomende Duitse vliegtuigen. De invasie staat letterlijk voor de deur. </P> — © Fotograaf onbekend / Collectie Jacquo Silvertant

<P>Kerkrade, 14 augustus 1942. NSB leider Mussert bezoekt Kerkrade en Eygelshoven. Zijn toespraak en die van Burgemeester Thomassen op de Markt in Kerkrade zijn moeilijk te verstaan als gevolg van technische problemen, mogelijk door sabotage. </P> — © Fotograaf onbekend / Collectie Ruud Scholten

<P>Venray, 16/20 oktober 1942. Vanaf medio 1942 vindt er op last van de Duitse bezetter een grootschalige klokkenvordering plaats ten bate van de Duitse oorlogsindustrie. Tussen 16 en 20 november 1942 worden de klokken uit de toren van de St. Petrus’ Bandenkerk van Venray gehaald door de firma P.J. Meulenberg en afgevoerd. </P> — © Fotograaf onbekend / Gemeentearchief Venray

<P>Maastricht, 13 augustus 1942. Feestelijke versiering op de Grote Staat in Maastricht, ter gelegenheid van het bezoek van NSB-leider Anton Mussert aan Maastricht. </P> — © Fotograaf onbekend / Regionaal Historisch Centrum Limburg, Fotocollectie GAM (Gemeente Archief Maastricht)

<P>Beesel, circa 1945. De ‘Russische maedjes’ van Beesel werkten als dwangarbeider in Duitsland, waar ze Nederlandse jongens (door de ‘Arbeitseinsatz’) leerden kennen. Zo vonden ze hun weg naar de Beeselse gemeenschap. </P> — © Fotograaf onbekend / Collectie Rob Dijcks

<P>Castenray, 1943. Jan Rambags (Hannes zn.) verstopt in 1943 zakken met rogge onder een hoop ‘schânse’ (takkenbossen) om te voorkomen dat de Duitse bezetters ze in beslag nemen. De ‘Schânse’ werden ‘s winters in de Castenrayse Vennen gekapt en gebruikt om de bakovens te stoken. </P> — © Fotograaf onbekend / Stichting Heemkundig Genootschap Castenray

<P>Maastricht, 1 september 1944. Gezinnen voor de ingang van de schuilkelders in de kazematten van Maastricht. Uit vrees voor bombardementen verblijven ze dagen en nachten in de kazematten, die deel uitmaken van de eeuwenoude vestingwerken van Maastricht. </P> — © Fotograaf onbekend / Regionaal Historisch Centrum Limburg, Fotocollectie GAM (Gemeente Archief Maastricht)

<P>Sevenum/Horst, 1940. Een Duits vliegtuig maakt een noodlanding op de grens van Sevenum en Horst. Het wrak trekt veel bekijks, want veel mensen hadden nog nooit een vliegtuig van dichtbij gezien. </P> — © Fotograaf onbekend / Historische werkgroep de Brede, Archiefdienst Peel aan Maas

<P>Buchten/Westerbork, 19 mei 1944. Settela Steinbach (afkomstig uit Buchten) wordt vanuit Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd om daar samen met Sinti-familieleden en lotgenoten te worden vermoord in de nacht van 31 juli op 1 augustus. Deze afbeelding is een frame uit een film en is niet in Limburg gemaakt, maar in kamp Westerbork (Drenthe). </P> — © Rudolf Breslauer / NIOD BBWO2

<P>Venlo, 1940. Marokkaanse soldaten in Duits krijgsgevangenschap in een treinwagon op het station van Venlo. De Marokkaanse soldaten hadden als onderdeel van het Franse leger meegevochten in de slag om Zeeland in mei 1940. </P> — © Fotograaf onbekend / Gemeentearchief Venlo Collectie grote formaten

<P>Sint Joost, 20 januari 1945. Enkele Duitse Fallschirmjäger geven zich over aan Britse soldaten tijdens de eerste aanval op Sint Joost, zaterdagmiddag 20 januari 1945. </P> — © Fotograaf onbekend / Collectie: Imperial War Museum London

<P>Maastricht, eind 1944. Nieuw in het straatbeeld: zwarte Amerikaanse militairen. Het schaarse beeldmateriaal van zwarte militairen illustreert hun volkomen onderbelichte rol bij de bevrijding van Limburg. </P> — © Fotograaf onbekend / Regionaal Historisch Centrum Limburg, recente schenking

<P>Sittard, 20 december 1944. Na de bevrijding maakt de aanwezigheid van bevrijders deel uit van het dagelijks leven en is er over en weer veel contact. Hier helpt een jongen de Britten met bijvullen van de tanks. </P> — © Sgt. Denns Smith / Collectie Imperial War Museum London

<P>Sittard, 1941. Als reactie op Britse strooibiljetten met het Victorie-symbool, hangen de Duitsers in heel Nederland spandoeken op: ‘V = Victorie, want Duitschland wint voor Europa op alle fronten’. Zo ook op de Markt in Sittard. De Duitse minister van Propaganda Joseph Goebbels probeerde op die manier de Britse propaganda voor de Nazi´s te gebruiken. </P> — © Fotograaf onbekend / De Domijnen, Collectie afbeeldingen Tweede Wereldoorlog

<P>Valkenburg, 14 september 1944. De eerste Amerikanen lopen behoedzaam Valkenburg binnen, tijdens de bevrijding van het Geulstadje. In Valkenburg wordt enkele dagen relatief zwaar gevochten. De Duitsers gebruiken het riviertje de Geul als natuurlijke barrière waarbij de bruggen worden opgeblazen en de aanpalende gebouwen het tijdens de gevechten moeten ontgelden. </P> — © Frans Hoffman / Collectie Jacquo Silvertant

<P>Weert, 22 september 1944. Wanneer een Engelse carrier stopt nabij de Stadsbrug over de Zuid-Willemsvaart kan een klompen dragend kereltje de verleiding niet weerstaan om even te kijken wat er allemaal in de carrier ligt. De Britse Suffolk-soldaten vermaken zich bij zoveel bekijks. De uitgelaten ontvangst in Weert zal hen een leven lang bijblijven. </P> — © J. de Haan / Gemeentearchief Weert

<P>Wanssum, november 1944. Terwijl de geallieerde soldaten eind november 1944 oprukken richting het dorp Wanssum komt hen in tegengestelde richting een groep vluchtelingen tegemoet. </P> — © Sgt. Laing, No. 5 Section Army Film and Photographic Unit / Gemeente Venray (Wanssum), Collectie: Imperial War Museum London

<P>Nieuwstadt/Susteren, december 1944. Britse Soldaat van 1ste bataljon Rifle Brigade aan het front tussen Nieuwstadt en Susteren. In zijn handen heeft hij een PIAT antitankwapen. Nieuwstadt was al in September bevrijd, het even verderop gelegen Susteren zou pas op 17 januari worden bevrijd. Al die tijd lag het front min of meer stil. </P> — © Fotograaf onbekend / Imperial War Museum B13234. (Ingekleurd door Har Gootzen.)

<P>Venray, 24 december 1944. In en om Venray wordt in de oorlog zwaar gevochten (o.a. de Slag om Overloon), met grote verwoestingen tot gevolg. Een geestelijke aanschouwt hier de puinhopen als gevolg van het oorlogsgeweld in Venray. </P> — © Sgt. Laing, No. 5 Section Army Film and Photographic Unit / Gemeentearchief Venray / Collectie: Imperial War Museum London

<P>Maastricht, 14 september 1944. De Amerikaanse bevrijders worden enthousiast onthaald. Enkele hospitaalsoldaten in een legerjeep en Lotje Jonas, de echtgenote van fotograaf Naseman, delen een fles wijn. </P> — © J. Nase man / Regionaal Historisch Centrum Limburg, Fotocollectie GAM (Gemeente Archief Maastricht)

<P>Maastricht, 7 december 1944. Conferentie van opperbevelhebbers in ‘Headquarter Oklahoma’. Van links naar rechts Bradley, Tedder, Eisenhower, Montgomery en gastheer Simpson. Het is voor zover bekend de enige geallieerde topconferentie op Nederlands grondgebied. </P> — © Fotograaf onbekend / Regionaal Historisch Centrum Limburg, fotocollectie GAM (Gemeente Archief Maastricht)

<P>Susteren, 10 mei 1940. Duitse troepen passeren de grensovergang Isenbruch-Susteren. De Tweede Wereldoorlog is begonnen. </P> — © Fotograaf onbekend / Collectie Jacquo Silvertant

<P>America, 1944. In het dorpje America werd op de hoeve ‘De Zwarte Plak’ van de familie Poels onderdak verleend aan honderden voortvluchtigen. Op de foto verlaat een geallieerde piloot – als burger verkleed – met begeleider zijn veilige schuilplaats. </P> — © Fotograaf onbekend / NIOD BBWO2

thumbnail: <P>Maastricht, 15 september 1944. Overzicht van de zwaar beschadigde Sint Servaasbrug, die de terugtrekkende Duitsers hadden geprobeerd op te blazen. Door een onderschatting van de constructiesterkte is dit niet gelukt. </P>
thumbnail: <P>Maastricht, 25 december 1944. Kerstviering. Amerikaanse militairen zetten hun handtekening op een mergelwand in de Sint-Pietersberg. Even daarvoor hadden zij in de grotten een nachtmis bijgewoond. </P>
thumbnail: <P>Vaals, 10 mei 1940, 05.30 uur. Duitse soldaten wachten op het sein om de grens over te gaan en kijken naar overkomende Duitse vliegtuigen. De invasie staat letterlijk voor de deur. </P>
thumbnail: <P>Kerkrade, 14 augustus 1942. NSB leider Mussert bezoekt Kerkrade en Eygelshoven. Zijn toespraak en die van Burgemeester Thomassen op de Markt in Kerkrade zijn moeilijk te verstaan als gevolg van technische problemen, mogelijk door sabotage. </P>
thumbnail: <P>Venray, 16/20 oktober 1942. Vanaf medio 1942 vindt er op last van de Duitse bezetter een grootschalige klokkenvordering plaats ten bate van de Duitse oorlogsindustrie. Tussen 16 en 20 november 1942 worden de klokken uit de toren van de St. Petrus’ Bandenkerk van Venray gehaald door de firma P.J. Meulenberg en afgevoerd. </P>
thumbnail: <P>Maastricht, 13 augustus 1942. Feestelijke versiering op de Grote Staat in Maastricht, ter gelegenheid van het bezoek van NSB-leider Anton Mussert aan Maastricht. </P>
thumbnail: <P>Beesel, circa 1945. De ‘Russische maedjes’ van Beesel werkten als dwangarbeider in Duitsland, waar ze Nederlandse jongens (door de ‘Arbeitseinsatz’) leerden kennen. Zo vonden ze hun weg naar de Beeselse gemeenschap. </P>
thumbnail: <P>Castenray, 1943. Jan Rambags (Hannes zn.) verstopt in 1943 zakken met rogge onder een hoop ‘schânse’ (takkenbossen) om te voorkomen dat de Duitse bezetters ze in beslag nemen. De ‘Schânse’ werden ‘s winters in de Castenrayse Vennen gekapt en gebruikt om de bakovens te stoken. </P>
thumbnail: <P>Maastricht, 1 september 1944. Gezinnen voor de ingang van de schuilkelders in de kazematten van Maastricht. Uit vrees voor bombardementen verblijven ze dagen en nachten in de kazematten, die deel uitmaken van de eeuwenoude vestingwerken van Maastricht. </P>
thumbnail: <P>Sevenum/Horst, 1940. Een Duits vliegtuig maakt een noodlanding op de grens van Sevenum en Horst. Het wrak trekt veel bekijks, want veel mensen hadden nog nooit een vliegtuig van dichtbij gezien. </P>
thumbnail: <P>Buchten/Westerbork, 19 mei 1944. Settela Steinbach (afkomstig uit Buchten) wordt vanuit Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd om daar samen met Sinti-familieleden en lotgenoten te worden vermoord in de nacht van 31 juli op 1 augustus. Deze afbeelding is een frame uit een film en is niet in Limburg gemaakt, maar in kamp Westerbork (Drenthe). </P>
thumbnail: <P>Venlo, 1940. Marokkaanse soldaten in Duits krijgsgevangenschap in een treinwagon op het station van Venlo. De Marokkaanse soldaten hadden als onderdeel van het Franse leger meegevochten in de slag om Zeeland in mei 1940. </P>
thumbnail: <P>Sint Joost, 20 januari 1945. Enkele Duitse Fallschirmjäger geven zich over aan Britse soldaten tijdens de eerste aanval op Sint Joost, zaterdagmiddag 20 januari 1945. </P>
thumbnail: <P>Maastricht, eind 1944. Nieuw in het straatbeeld: zwarte Amerikaanse militairen. Het schaarse beeldmateriaal van zwarte militairen illustreert hun volkomen onderbelichte rol bij de bevrijding van Limburg. </P>
thumbnail: <P>Sittard, 20 december 1944. Na de bevrijding maakt de aanwezigheid van bevrijders deel uit van het dagelijks leven en is er over en weer veel contact. Hier helpt een jongen de Britten met bijvullen van de tanks. </P>
thumbnail: <P>Sittard, 1941. Als reactie op Britse strooibiljetten met het Victorie-symbool, hangen de Duitsers in heel Nederland spandoeken op: ‘V = Victorie, want Duitschland wint voor Europa op alle fronten’. Zo ook op de Markt in Sittard. De Duitse minister van Propaganda Joseph Goebbels probeerde op die manier de Britse propaganda voor de Nazi´s te gebruiken. </P>
thumbnail: <P>Valkenburg, 14 september 1944. De eerste Amerikanen lopen behoedzaam Valkenburg binnen, tijdens de bevrijding van het Geulstadje. In Valkenburg wordt enkele dagen relatief zwaar gevochten. De Duitsers gebruiken het riviertje de Geul als natuurlijke barrière waarbij de bruggen worden opgeblazen en de aanpalende gebouwen het tijdens de gevechten moeten ontgelden. </P>
thumbnail: <P>Weert, 22 september 1944. Wanneer een Engelse carrier stopt nabij de Stadsbrug over de Zuid-Willemsvaart kan een klompen dragend kereltje de verleiding niet weerstaan om even te kijken wat er allemaal in de carrier ligt. De Britse Suffolk-soldaten vermaken zich bij zoveel bekijks. De uitgelaten ontvangst in Weert zal hen een leven lang bijblijven. </P>
thumbnail: <P>Wanssum, november 1944. Terwijl de geallieerde soldaten eind november 1944 oprukken richting het dorp Wanssum komt hen in tegengestelde richting een groep vluchtelingen tegemoet. </P>
thumbnail: <P>Nieuwstadt/Susteren, december 1944. Britse Soldaat van 1ste bataljon Rifle Brigade aan het front tussen Nieuwstadt en Susteren. In zijn handen heeft hij een PIAT antitankwapen. Nieuwstadt was al in September bevrijd, het even verderop gelegen Susteren zou pas op 17 januari worden bevrijd. Al die tijd lag het front min of meer stil. </P>
thumbnail: <P>Venray, 24 december 1944. In en om Venray wordt in de oorlog zwaar gevochten (o.a. de Slag om Overloon), met grote verwoestingen tot gevolg. Een geestelijke aanschouwt hier de puinhopen als gevolg van het oorlogsgeweld in Venray. </P>
thumbnail: <P>Maastricht, 14 september 1944. De Amerikaanse bevrijders worden enthousiast onthaald. Enkele hospitaalsoldaten in een legerjeep en Lotje Jonas, de echtgenote van fotograaf Naseman, delen een fles wijn. </P>
thumbnail: <P>Maastricht, 7 december 1944. Conferentie van opperbevelhebbers in ‘Headquarter Oklahoma’. Van links naar rechts Bradley, Tedder, Eisenhower, Montgomery en gastheer Simpson. Het is voor zover bekend de enige geallieerde topconferentie op Nederlands grondgebied. </P>
thumbnail: <P>Susteren, 10 mei 1940. Duitse troepen passeren de grensovergang Isenbruch-Susteren. De Tweede Wereldoorlog is begonnen. </P>
thumbnail: <P>America, 1944. In het dorpje America werd op de hoeve ‘De Zwarte Plak’ van de familie Poels onderdak verleend aan honderden voortvluchtigen. Op de foto verlaat een geallieerde piloot – als burger verkleed – met begeleider zijn veilige schuilplaats. </P>

De geruïneerde Sint Servaasbrug in Maastricht, Amerikaanse soldaten die in 1944 de nachtmis vieren in groeve De Schark en Duitse soldaten die in de vroege ochtend van 10 mei 1940 bij Vaals wachten op orders om de grens over te mogen gaan. Dat zijn de drie foto’s die de meeste stemmen hebben gekregen van een publieksjury in een zoektocht naar de meest bijzondere foto’s van de Tweede Wereldoorlog in Limburg. ‘De Tweede Wereldoorlog in honderd foto’s’ is een initiatief van het NIOD (instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies).Om goed in beeld te krijgen hoe Limburgers de oorlog hebben ervaren, werden mensen opgeroepen om foto’s in te zenden voor het project. Daarnaast werden bestaande archieven en collecties geraadpleegd.

Vikkie Bartholomeus

Het is de bedoeling om een soort canon van de oorlog in beeld samen te stellen. Aan alle provincies en overzeese gebieden is gevraagd 25 foto’s aan te leveren; uit deze 325 beelden worden er uiteindelijk honderd geselecteerd voor de expositie in de Tweede Kamer. De zoektocht naar de meest iconische beelden wordt ondersteund door het Regionaal Historisch Centrum Limburg, het Limburgs Museum en De Limburger. In het museum maakte een publieksjury van ongeveer zestig mensen woensdag de uiteindelijke keuze voor Limburg.

De 25 gekozen beelden zijn zeer divers. Van vluchteling tot vijand. Van gevechtshandelingen tot de puinhopen die de oorlog achterlaat. Van een bezoek van Mussert aan Kerkrade tot beelden van geallieerde piloten die in het dorpje America in veiligheid worden gebracht. Er zijn beelden van professionele fotografen, amateurs en het Britse en Amerikaanse leger. De enige opname die niet in Limburg is gemaakt, is die van het meisje Settela Steinbach in de trein, die vanuit Westerbork naar Auschwitz wordt getransporteerd.

Meer informatie over de foto’s is te vinden op de site van het Limburgs Museum.

Het is de bedoeling dat de foto’s niet alleen in het gebouw van de Tweede Kamer zichtbaar zijn; in april en mei zijn ze te zien tijdens een pop-up tentoonstelling op verschillende plekken in de provincie.