Affaires probleemministerie Justitie zoveelste hap uit het vertrouwen

Aan het Binnenhof beleefden Kamerleden het dinsdag als een déjà vu. Weer is het ministerie van Justitie in opspraak. En weer draait het om beschuldigingen dat er informatie zou zijn achtergehouden voor het parlement. Alsof de brokstukken na vijf soortgelijke ­affaires nog niet talrijk genoeg waren. Met de aftocht van een handvol topambtenaren, de val van twee ministers en een staatssecretaris en een heus ‘verbeterprogramma’ hoopte het ministerie de ellende achter zich te hebben gelaten.

Verdachtenbankje

Maar met nieuwe beschuldigingen wordt het departement teruggeworpen in het verdachtenbankje. Zeven medewerkers van de Inspectie Justitie en Veiligheid (J en V), de controledienst van het ministerie, stellen dat onder druk van topambtenaren onderzoeksresultaten van rapporten zijn afgezwakt. Soms zou ook informatie zijn achtergehouden, zoals in studies over de politie, de toepassing van de nekklem bij Mitch Henriquez en over de gebrekkige screening van asielzoekers. „Er zijn mogelijk terroristen doorgevoerd naar een asielzoekerscentrum”, zegt een bron. „Dat mocht niet in het rapport verschijnen.”

Het riekt naar soortgelijke beschuldigingen bij de bonnetjesrel rond crimineel Cees H. Net als de WODC-affaire, waarbij voor politiek gemak met ‘onafhankelijk’ onderzoek werd geknoeid. Of de bemoeienissen van toenmalig NCTV-baas Dick Schoof met onderzoek. Bovendien bleek onlangs nog dat het ministerie wat versluierd had gecommuniceerd bij welke misdrijven asielzoekers betrokken zijn, wat uiteindelijk de val van staatssecretaris Mark Harbers inluidde.

„Als dit klopt, roept dat pijnlijke herinneringen op aan de WODC-affaire. Dat is verbijsterend. Aan het VVD-verderf lijkt geen einde te komen en dat steekt nu ook deze minister aan”, zegt Maarten Groothuizen (D66). Of zoals PVV-leider Geert Wilders zegt: „Dat is corrupt, dat is vies, dat is vals.”

Minister Grapperhaus claimt niettemin dat er geen informatie is achtergehouden. „Ik heb op geen enkele manier de opdracht gegeven om rapporten niet naar de Tweede Kamer te sturen, of om deze achter te houden of wat dan ook.” Volgens de minister is een aantal meldingen van klokkenluiders niet verder uitgezocht omdat zij zich meldden bij de vertrouwenspersoon, maar geen formele klacht deponeerden. Wel wil hij nog eens bekijken of er onderzoeken zijn afgezwakt en of hij eerdere versies naar de Tweede Kamer kan sturen. Er volgt hoe dan ook een debat binnen enkele weken.

Imago

De jongste affaire is een streep door de rekening voor de minister. Grapperhaus wil sinds zijn aantreden juist af van het imago van het ministerie waarbij alles lijkt te draaien om PR. Een ministerie waarbij misstanden verhuld in brieven aan de Tweede Kamer belandden. Waar de talloze moeilijkheden rond de invoering van de Nationale Politie tegen iedere geloofwaardigheid in werden ontkend. En dat vooral in het teken van de agenda van law and order van bewindspersonen Ivo Opstelten en Fred Teeven leek te staan. Alle moeilijkheden die gaandeweg op het pad van het departement kwamen, moesten worden weggemasseerd.

Mammoettanker

Om die reden werd een heus verbeterprogramma in het leven geroepen: ‘J en V verandert’. Dat moest een cultuur- en gedragsverandering brengen. Weg van het defensieve, in zichzelf gekeerde karakter dat het ministerie eigen was geworden. Maar de Kamer heeft er met deze nieuwe affaire geen vertrouwen in dat alle verbetersessies ook maar iets hebben geholpen.

Sinds het vergroten van het ministerie aan het begin van het kabinet-Rutte I, door er ook de politie onder te brengen, bleek het departement een mammoettanker die nauwelijks te sturen was. Alle beterschapswensen ten spijt, volgde de ene rel de volgende op.

Niet dat er niets veranderde. Het WODC verhuisde fysiek uit het gebouw naar elders in Den Haag, om zo meer op afstand te opereren. En in de ambtelijke top sneuvelden al zeker drie topambtenaren, die te veel werden ­gezien als sterkhouders van de oude cultuur.

Dat het ministerie toch door een eigen bril naar het verleden kijkt, blijkt volgens Tweede Kamerleden wel uit de keuze voor de nieuwe hoogste ambtenaar, die binnenkort begint. Dick Schoof zal in april als secretaris-generaal de ambtelijke leiding krijgen, als hij overstapt van de AIVD. Dezelfde Schoof die begin vorig jaar in opspraak kwam omdat hij zich met een onaf­hankelijk onderzoek naar de hulp­verlening na de ramp met MH17 zou hebben bemoeid.