Van nul tot nu Parkstad: Bouwen aan een bibliotheek in oorlogstijd
De gevelsteen van de voormalige bibliotheek aan het Tempsplein. — © Martin van der Weerden
In de rubriek Van Nul tot Nu gaat Martin van der Weerden in op de veelzijdige historie van deze regio. Ditmaal over de openbare bibliotheek aan het Heerlense Tempsplein die werd verwezenlijkt terwijl net buiten onze landsgrenzen de Eerste Wereldoorlog woedde.
Vanaf ongeveer 1900 begon de explosieve groei van Heerlen als mijnbouwhoofdstad van Nederland. Men wilde chaotische toestanden voorkomen. Er werden architecten van allure aangetrokken om de bouwwerkzaamheden planmatig te laten verlopen. Aan de zuidkant van het centrum werden twee statige complexen gepland rond het Tempsplein en het De Hesselleplein, compleet met badhuis, wijkcentrum, bibliotheek en ambachtsschool. Voor de bouw van de openbare bibliotheek werd in januari 1916 een prijsvraag uitgeschreven. Er werden 91 ontwerpen beoordeeld. Niemand won de eerste prijs, maar architect J.A. Pauw kreeg de bouw toegewezen met zijn ontwerp Sine libris vita lacune, zonder boeken is het leven ledig.
Hollands
Het in 1917 gereedgekomen gebouw vertoont trekken van het rationalisme van Berlage, maar ook van de zogenaamde Amsterdamse School. Het typerende gebruik van bakstenen, de stevige kozijnen, de gebeeldhouwde elementen en het bijna verticaal lopende pannendak doen eerder Hollands aan dan Limburgs.
Ellende
Op een gevelsteen met het stichtingsjaar 1917 is een lezende figuur te zien, mogelijk een Christusfiguur. Daarnaast staat een treurende moeder met kind. De kanonnen onder de lezende figuur verwijzen naar de oorzaak van de ellende: het grote sterven in de loopgraven in België en Frankrijk. Nederland mocht zich gelukkig prijzen als neutraal land. Leescultuur als tegengif voor militarisme.
Rijksmonumenten
Tot 1970 was de bibliotheek in dit gebouw gehuisvest. In 1994 is het verbouwd voor de Woningstichting De Voorzorg. Gelukkig is het authentieke karakter van het metselwerk en timmerwerk behouden gebleven. Een opvallend element aan een van de mooist pleinen van Heerlen. In de recent door Stichting Monumentendag Heerlen verzorgde nieuwste versie van Rijksmonumenten Heerlen kunt u over de bibliotheek en ruim 150 andere noemenswaardige monumenten verder lezen.